Transport oraz związany z nim sektor transportowo-logistyczny zaliczany jest do intensywnie rozwijających się gałęzi gospodarki światowej. Wprowadzenie strefy Schengen oraz zanikanie barier między krajami wspólnoty Unii Europejskiej spowodowało swobodną wymianę dóbr i usług, szczególnie między krajami sąsiadującymi ze sobą. Dynamika rozwoju sieci transportowo-logistycznej spowodowała, że sektor ten musi sprostać coraz to większym wymaganiom. Przekłada się to na coraz to większe wymagania oraz wyzwania stawiane kierowcom zawodowym.
Bardzo często muszą oni pokonywać długie dystanse, niezależnie od warunków pogodowych czy też stanu dróg. Dlatego też im dłuższy jest staż pracy kierowcy, tym bardziej narażony jest na negatywne skutki zdrowotne nie tylko w strefie psychicznej, ale również fizycznej.
Narażenie zawodowe dotyczące układu narządu ruchu jest przede wszystkim z częściowo wymuszoną pozycją ciała, statycznym obciążeniem układu ruchu, brakiem zachowania podstawowych zasad ergonomii podczas pracy oraz działań ze strony wibracji ogólnej. Takie warunki są inicjatorem powstania schorzeń układu kostno-stawowego oraz zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa.
Istotnym czynnikiem jest też obciążenie nerwowe oraz psychiczne. Spowodowane jest to dużą odpowiedzialnością kierowcy za bezpieczeństwo pasażerów jak i przewożonych towarów. Negatywny wpływ na zdrowie może mieć również nieregularność i różne godziny pracy kierowcy, co może spowodować jego rozproszenie i nieuwagę co w konsekwencji może prowadzić do dużej wypadkowości.
Według danych, które pochodzą z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w 2016 roku stwierdzono ogółem 2119 przypadków wszystkich chorób zawodowych, w tym 116 przypadków chorób układu ruchu oraz 182 przypadków chorób obwodowego układu nerwowego. Stanowi to odpowiednio 5, 5% oraz 8, 6% wszystkich chorób zawodowych w Polsce w 2016 roku.
Czynniki wywołujące choroby zawodowe u kierowców
Do głównych czynników chorób układu ruchu oraz ośrodkowego układu nerwowego wśród zawodowych kierowców zaliczamy:
- wymuszoną pozycję ciała podczas wykonywanej pracy - związana ona jest ściśle ze specyfiką pracy kierowcy zawodowego. Brak możliwości zmiany pozycji podczas jazdy powoduje, że pracownik narażony jest przede wszystkim na obciążenie górnych i dolnych części kręgosłupa. Powoduje to powstanie napięć mięśniowych, które znacząco zwiększa uciążliwość pracy i powoduje zespoły bólowe, co znacząco obniża sprawność psychofizyczną kierowcy
- monotypię ruchu - za monotypię uważa się pracę, która wymaga angażowania tylko jednej partii mięśniowej lub też elementu układu ruchu. Występuje ona, gdy wykonywana czynność powtarza się w odstępach krótszych, niż 5 minut. Zawodowi kierowcy ze względu na często długotrwałe odcinki trasy oraz uciążliwość tras przejazdu powoduje występowania zjawiska monotypii ruchu. Stan taki powoduje uciskanie na pnie nerwowe i jest jedną z głównych przyczyn chorób ośrodkowego układu nerwowego.
- stres zawodowy - przyczyną stresu jest presja odpowiedzialności za bezpieczeństwo pasażerów lub przewożonych towarów. Konieczność trzymania się ram czasowych oraz bycie przez długi okres czasu w stanie wysokiej koncentracji powoduje, że praca kierowców zawodowych jest przyczyną występowania stresu. Również jego powodem jest duże natężenie ruchu drogowego, złe warunki pogodowe, nieodpowiednie zachowania innych użytkowników ruchu drogowego. Wszystkie te czynniki powodują tzw. konflikt roli. Polega on na tym, że pracownikom odgórnie nakazuje się trzymanie ram czasowych oraz regulaminowych przerw.
Przepisy, które regulują czas pracy kierowcy określone są w Kodeksie pracy (Dz. U. 2018 poz. 108) oraz w umowie ATER. Przepisy te mówią o tym, iż dzienny czas prowadzenia pojazdu nie może przekroczyć 9 godzin na dobę, lecz może on zostać wydłużony do 10 godzin maksymalnie do 2 razy w tygodniu. Kierowca jest zobowiązany wykorzystać przerwę 45 minutową po okresie kierowania pojazdy powyżej 4, 5 godzin. Niestety, czasem trzymanie się przepisów jest niewykonalne ze względu na zbyt duże natężenie ruchu drogowego, które uniemożliwiają nadrobienie straconego czasu, co z pewnością przyczynia się też do obciążenia nerwowego pracownika.
Choroby układu ruchu oraz powiązane z nimi choroby i dysfunkcje neurologiczne są nieodłącznym elementem pracy kierowcy. Dlatego też tak ważne jest, aby pracownik miał zapewnioną odpowiednią ergonomię oraz zapewnioną regulaminową przerwę w pracy. Również ważnym aspektem jest to w jaki sposób pracownik wypoczywa po zakończeniu swojego zadania. Odpowiedni, zrównoważony tryb życia, częstsze badania lekarskie oraz zróżnicowana dieta wraz z aktywnością fizyczną spowoduje zmniejszenie oraz uniknięcie dolegliwości związanych z wykonywanym zawodem.
Źródła:
- Bugajska J., Jędryka-Góral A., Gasik R., Żołnierczyk-Zreda D. (2011). Nabyte zespoły dysfunkcji układu mięśniowo-szkieletowego u pracowników w świetle badań epidemiologicznych. Medycyna Pracy. 62, 2; s. 153-161
- Kowal E., Rybakowski M., Dudarski G. (2013). Subiektywna ocena ergonomiczności stanowiska pracy kierowcy zawodowego. Bezpieczeństwo pracy, 5; s. 15-18
- Niedziałek S., Duda-Zalewska A. (2011). Potrzeby zdrowotne zawodowych kierowców. Problemy Higieny i Epidemiologii, 92, 2; s. 216-220.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 108)
- Płatek A. E., Szymański F. M., Filipiak K. J., Ozierański K., Kotkowski M., Tymińska A., Kowalik R., Karpiński G., Opolski G. (2016). Częstość występowania zaburzeń depresyjnych w grupie zawodowych kierowców- subanaliza epidemiologiczna badania RACER. Psychiatria Polska, 50, 4; s. 859-871
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. 2009 nr. 105 poz. 869)
- Sasin P., Cieślak W. (2014). Bezpieczeństwo pracy kierowców w transporcie drogowym- ryzyko zawodowe. [W]: Wysocka K. E. (red.), Przegląd naukowo-metodyczny. Edukacja dla bezpieczeństwa, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa, Poznań; s. 111-126.
- Siedlecka J. (2006). Wybrane problemy zdrowotne związane z pracą kierowców pojazdów komunikacji miejskiej. Medycyna Pracy, 57, 1; s. 47-52
- Szczepaniak R., Szczepaniak S. (2015). Obciążenia Psychofizyczne kierowcy a bezpieczeństwo transportu drogowego, Logistyka-Nauka, 4; s. 5943-5949.
- Szulc-Krawczyk P., Koski-Wągrowska E. (2011). Czynniki ryzyka chorób układu ruchu i obwodowego wywołane sposobem pracy. [W]: Szulc-Krawczyk P., Koski-Wągrowska P (red.), Jak zapobiegać chorobom układu ruchu oraz obwodowego układu nerwowego wywołanym sposobem wykonywania pracy. Łódź, Instytut Medycyny im. Prof. J. Nofera; s. 21-26
- Świątkowska B., Hanke W., Szeszenia-Dąbrowska N. (2017). Choroby zawodowe w Polsce w 2016 r., Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, Łódź.
- Umowa Europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujące międzynarodowe przewozy drogowe (ATER). (1995), Genewa
- Walczak-Sińczuk H., Siedlecka J., Szymczak W., Gadzicka E., Walczak A., Kowalczyk G., Dania M., Bortkiewicz A. (2015). Objawy i zespoły neurologiczne u kierowców pojazdów komunikacji miejskiej, Medycyna Pracy, 66, 3; s. 333-341
- Wągrowska-Koski E. (2007). Warunki pracy i narażenie na czynniki szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy kierowców. [W]: Rogowska K. (red.), Zagrożenia zdrowotne kierowców pojazdów silnikowych związane ze szkodliwymi i uciążliwymi warunkami środowiska pracy. Łódź, Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera; s. 7-10.
- Wyroślak-Pas A., Siedlecka J., Wyroślak D., Bortkiewicz A. (2013). Zmęczenie stanu narządu wzroku dla kierowcy. Medycyna Pracy, 64, 3; s. 419-425