FSO Warszawa M20, czyli pierwszy polski powojenny samochód

FSO Warszawa M20 to jeden z najbardziej rozpoznawalnych samochodów w historii polskiej motoryzacji. Był to pierwszy model produkowany seryjnie w Fabryce Samochodów Osobowych (FSO) na Żeraniu. Choć jego konstrukcja bazowała na radzieckim GAZ M-20 Pobieda, Warszawa M20 stała się ikoną polskich dróg lat 50. i 60., a jej solidna konstrukcja sprawiła, że do dziś jest symbolem epoki odbudowy kraju po II wojnie światowej.

Historia FSO Warszawa M20

Początki powojennej motoryzacji w Polsce sięgają 1946 roku - została wtedy powołana specjalna komisja ds. przemysłu motoryzacyjnego. W 1947 roku podpisano umowę na produkcję licencyjną zmodyfikowanego włoskiego Fiata 508 (był już produkowany w przedwojennej Polsce) oraz 1100 i w 1948 roku rozpoczęto budowę fabryki na warszawskim Żeraniu. W roku 1949 umowę z Włochami zerwano z przyczyn politycznych, i ostatecznie zdecydowano się na produkt radziecki - produkowaną od 1946 roku Wołgę GAZ M20 "Pobieda". W 1950 roku podpisano umowę, a w 1951 uruchomiono w Polsce produkcję samochodu pod nazwą Warszawa M20. Data 6 listopada 1951 roku (wyprodukowanie pierwszej Warszawy) uznawana jest za dzień narodzin Fabryki Samochodów Osobowych (FSO) na Żeraniu, i zarazem powojennego przemysłu motoryzacyjnego w Polsce.

Warto zaznaczyć, że już w momencie uruchomienia produkcji Warszawa była autem przestarzałym - jej konstrukcja prezentowała poziom przełomu lat 30 i 40, posiadała dolnozaworowy silnik i niemodne już nadwozie typu "garbus". Nie była też pojazdem ogólnodostępnym, pomimo jej seryjnego wytwarzania, gdyż nie udawało się wypełnić planów produkcyjnych i była osiągalna początkowo tylko dla przedstawicieli różnych resortów. W dodatku przez pierwsze 5 lat produkcji Warszawę wytwarzano z części dostarczanych z ZSRR, dopiero w 1956 roku złożono pierwszy samochód z wyłącznie krajowych części.

Silnik i osiągi

Warszawa M20 była napędzana przez prostą, ale solidną jednostkę benzynową:

Silnik: R4, 2.1 L (2120 cm³),

Moc: 50 KM przy 3600 obr./min,

Maksymalny moment obrotowy: 122 Nm,

Skrzynia biegów: manualna, 3-biegowa,

Napęd: na tylne koła.

Mimo że moc 50 KM nie imponowała, Warszawa M20 była w stanie rozpędzić się do 105 km/h, a jej przyspieszenie do 100 km/h wynosiło około 35 sekund. Samochód wyróżniał się dużym prześwitem, co pozwalało mu poruszać się po trudnym terenie, a jego solidna konstrukcja była odporna na trudne warunki eksploatacyjne.

Stylistyka i wymiary

FSO Warszawa M20 miała klasyczne, obłe nadwozie z charakterystycznymi zaokrąglonymi błotnikami i dużą chromowaną atrapą chłodnicy. Projekt nadwozia inspirowany był amerykańską szkołą designu lat 40., co nadawało samochodowi elegancki, ale masywny wygląd.

Duże gabaryty zapewniały przestronne wnętrze, mogące pomieścić pięciu pasażerów w wygodnych, miękkich siedzeniach.

Wyposażenie i technologie

Warszawa M20, choć w porównaniu do współczesnych standardów była samochodem bardzo prostym, w swoich czasach oferowała komfort i funkcjonalność:

• obszerne wnętrze z miękkimi fotelami,
• metalowa deska rozdzielcza z analogowymi zegarami,
• ogrzewanie wnętrza (opcjonalne w pierwszych latach produkcji),
• klasyczna trójramienna kierownica,
• system wentylacji z uchylnymi szybami.

Modernizacje FSO Warszawy

Przez 22 lata produkcji (1951 - 1973) pojazd poddawano rozlicznym modyfikacjom, mającym na celu jego unowocześnienie oraz zwiększenie walorów użytkowych, co niestety nie zmieniło faktu, że Warszawa nigdy samochodem nowoczesnym nie była. Silnik nie zapewniał wystarczających osiągów (prędkość maksymalna modelu M20 nie przekraczała 105 km/h, z powodu zaledwie 3-biegowej skrzyni pojazd osiągał także mierne przyspieszenia), w dodatku auto było dość awaryjne.

• Pierwsza poważniejsza modernizacja Warszawy miała miejsce w 1957 roku - zmieniono nieco wygląd nadwozia, niektóre rozwiązania we wnętrzu oraz podniesiono moc silnika do 52 KM. Niedługo potem zmieniono nazwę modelu na Warszawa 200.
• W roku 1958, w odpowiedzi na zapotrzebowanie polskiego rynku na mały samochód dostawczy, wprowadzono do produkcji seryjnej Warszawę z nadwoziem typu pick-up, skonstruowaną na bazie modelu M20.
• W 1960 roku wprowadzono do sprzedaży nową wersję oznaczoną numerem 201. Względem poprzedniego modelu wprowadzono głównie drobne zmiany techniczne, natomiast w 1962 roku wypuszczono model 202 ze słynnym górnozaworowym silnikiem S-21 o mocy 70 KM. Pozwoliło to na znaczny wzrost osiągów w porównaniu z modelem M20 (prędkość maksymalna ok. 130 km/h).
• Największej modernizacji Warszawy dokonano w roku 1964, wprowadzając do sprzedaży wersję sedan, zaprojektowaną przez inż. Cezarego Nowaka. Przy okazji ponownie zmodernizowano nadwozie oraz wnętrze, a także zmieniono oznaczenie na 203 (z silnikiem S-21) i 204 (z dolnozaworowym silnikiem M20). W 1965 natomiast trafiła do sprzedaży wersja kombi, oznaczona jako Warszawa 203/204K. Następnie w 1968 roku, na skutek protestów francuskiej firmy Peugeot, ponownie zmieniono oznaczenie modelu na 223/224 i 223/224K.
• Oprócz tych wersji w latach 1963 - 1965 wytwarzano Warszawę z nadwoziem furgon, oznaczoną jako 201F, a następnie 203/204F. Jej produkcję przerwano w związku z wprowadzeniem do sprzedaży modelu kombi.
• Ostatnią modernizacją Warszawy było wprowadzenie w 1970 roku 4-przełożeniowej skrzyni biegów z dźwignią umieszczoną w podłodze. Oferowano ją równolegle ze skrzynią 3-biegową.

Produkcję Warszawy zakończono ostatecznie 30 marca 1973 roku. Łącznie żerańską fabrykę opuściło około 250 000 Warszaw w różnych wersjach. Na bazie tego modelu powstało także kilka innych samochodów - m. in.:

1. Syrena (1956, liczne elementy nadwozia i wnętrza),
2. Żuk (1957, podwozie, mosty i silnik S-21), Nysa (patrz Żuk)
3. Tarpan (podwozie i most).

Sama Warszawa natomiast pod koniec produkcji posiadała wiele elementów z Polskiego Fiata 125p, produkowanego na Żeraniu od 1967 roku.

FSO Warszawa M20 dzisiaj

Dziś Warszawa M20 staje się poszukiwanym klasykiem - wiele wysłużonych egzemplarzy skończyło na szrotach, więc nie tak łatwo ją dziś kupić. Egzemplarze kolekcjonerskie osiągają w internecie ceny rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych. Samochód obejrzeć można głownie w muzeach i na zlotach zabytkowej motoryzacji, jednakże myślę, że warto się nim zainteresować, stanowi bowiem jeden z ważniejszych kamieni milowych naszej rodzimej motoryzacji - pomimo radzieckiej licencji...